بزرگنمايي:
عزاي حسيني هيچگاه در دل‌ها کهنه نمي‌شود و دلباختگان حسيني در قالب‌ها و سبک‌هاي مختلف در اقصي نقاط جهان، ياد شهيدان کربلا که شهداي اقامه نماز، مبارزه با ظلم و ستم و اجراي امر به معروف و نهي از منکر هستند را گرامي مي‌دارند.
شهرستان ابرکوه با سابقه تاريخي چند هزار ساله نيز اين روزها عزادار سرور و سالار شهيدان است.
مردم ولايي اين منطقه حتي در دوران پهلوي اول نيز که حکومت به خيال خام خود، مي‌خواست عزاداري امام حسين (ع) کمرنگ شود، دست از تلاش براي برگزاري مراسم محرم برنداشتند و به صورت‌هاي مختلف از جمله روضه خواني‌هاي خانگي براي اين مهم مي‌کوشيدند.
آيين‌هاي عزاداري در ابرکوه همه ساله مشتاقان بسياري را از اقصي نقاط کشور به اين شهرستان مي‌کشاند و تعزيه خواني بيش از ساير قالب‌هاي عزاداري در اين شهرستان قدمت دارد و شايد بتوان گفت که ابرکوه، خاستگاه تعزيه در استان يزد به شمار مي‌رود.
حامد اکرمي، يکي از محققان ابرکوه در اين زمينه به تورق برگ‌هايي از تاريخچه عزاداري در اين شهرستان پرداخته است.
گذر هيئت‌هاي مذهبي از کوچه‌هايي به قدمت تاريخ
وي افزود: دسته‌هاي عزاداري در ابرکوه در 10 روز اول محرم به ويژه تاسوعا و عاشوراي حسيني به شکل بسيار باشکوهي و با برنامه تنظيم شده، با گذر از کوچه پس کوچه‌هايي به قدمت تاريخ اين شهر کهن، خود را به تکايا و حسينيه‌هاي محله‌هاي ديگر مي‌رسانند و مراسم عزاداري ابا عبدالله الحسين (ع) را به شکل با شکوهي برگزار مي‌کنند.
اکرمي عنوان کرد: تا قبل از ورود «آقا ميرزا عبدالغني»، از عالمان ابرکوه به اين منطقه، مراسم عزاداري به اين شکل برگزار نمي‌شد بلکه به طور عمده به صورت روضه خواني بود و ايشان با ورود به ابرکوه از شهر نجف، مطابق با مراسم آن منطقه، مبادرت به تشکيل هيئات و دسته‌جات عزاداري کرد و ديگر مراسم را نيز از نجف اشرف به عزاداري ابرکوه وارد کرده است.
اين محقق ابرکوهي يادآور شد: در آن زمان هيئت‌ها فقط از محله درب‌قلعه به عنوان بزرگترين محله ابرکوه حرکت مي‌کردند و تمام مردم نيز از ديگر محلات براي عزاداري به آنجا مي‌آمدند که بعدها و در سال 1325، محله دروازه ميدان، هيئت جداگانه‌اي را راه‌اندازي کرد.
وي افزود: در آن زمان مرحوم «فتح‌الله اسماعيل» که مشهور به «فتح‌الله ام‌کلثوم» و طبال محله درب‌قلعه بود با هيئت از حسينيه و محل روضه که خانه حاج اسماعيل قيومي بود، حرکت مي‌کرد.
اکرمي ادامه داد: روضه خوان‌هاي نخبه و خوب آن زمان، مرحوم سيدعلي اکبر عظيمي، قاضي، شيخ حسين و سيد محمد واعظ و ... بودند که جايگاه و احترام خاصي در بين مردم داشتند.
اين محقق ابرکوهي بيان کرد: در حال حاضر مسير هيئت امروزي، همان مسير قبلي است با اين تفاوت که در گذشته هيئت‌ها به مراکزي مانند خانه مرحوم آقازاده و صمصام در محله دروازه ميدان و منزل بصيري‌ها در محله گلکاران که محل روضه خواني بود، مي‌رفتند و در حال حاضر تنها همان مسيرها پيموده مي‌شود.
وي خاطرنشان کرد: در آن زمان کساني که در ايام محرم، روضه خواني داشته‌اند، از فتح‌الله اسماعيل (سردسته هيئت) تقاضا مي‌کردند که به خانه آنها بيايد و بعد از اجراي مراسم نيز به سردسته چند کله قند هديه مي‌دادند.
اکرمي ادامه داد: شبيه خواني در روستاي مهرآباد ابرکوه نيز در آن زمان مشهور بوده است و حتي مردم از شهر نيز به آنجا مي‌رفتند.
هيئات مذهبي در ابرکوه گسترش يافتند
به مرور زمان و افزايش جمعيت، هيئت‌هاي مذهبي نيز گسترش پيدا کردند و در حال حاضر 12 تا 13 هيئت عزاداري در ابرکوه وجود دارد.
نخستين فردي که در ابرکوه نوحه سرود، حاج ميرزا کاظم طبيب و نخستين فردي که در ابرکوه فن موسيقي (طبل و شيپور زني) را رواج داد، محمدعلي رجايي در سال 1300 هجري قمري بوده است.
سابقه نخل‌برداري ابرکوه به زمان صفويه مي‌رسد
سابقه نخل‌برداري در ابرکوه نيز به زمان صفويه مي‌رسد که البته اکنون در بسياري از شهرها رواج دارد اما در حدود 30 سال بود که مراسم نخل‌برداري در ابرکوه اجرا نمي‌شد اما در چند سال گذشته، با ساخت يک نخل توسط يکي از هيئات مذهبي، اين رسم دوباره در حال احيا شدن است.
برگزاري مراسم تعزيه با شيوه‌هاي خاص و با استفاده از نسخه‌هاي اصل، زنجيرزني و سينه‌زني، عرض ارادت به امامزاده‌ها و مراسم‌هاي روضه‌خواني خانگي نيز از ديگر مراسمي است که همچون ساير مناطق کشور، در ابرکوه مرسوم است و اوج اين برنامه‌ها مربوط به دهه اول محرم است.
تا پايان ماه صفر، در ابرکوه روضه‌خواني برگزار مي‌شود اما روضه‌خواني‌ها، بعد از دهه اول به مساجد و منازل منحصر مي‌شود.