بزرگنمايي:

یزد آنلاین - مشاور ارشد مرکز بین ‌ المللی قنات و سازه‌ های تاریخی آبی با اشاره به ثبت جهانی قنات زارچ، حفظ حیات این قنات را با توجه به ویژگی‌های کالبدی و ناملموس آن از سوی تمام مردم استان حائز اهمیت می‌داند.
  قنات زارچ با بیش از 80 کیلومتر طول و 3000 سال قدمت از جمله قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین قنوات جهان است که چند سالی است به دلیل اهمیت سازه ‎‎ ای و شاخصه ‎‎ های گردشگری در قالب مجموعه قنات‎‎های ایران به ثبت جهانی رسیده است.
این قنات که در سال‏‏های اخیر با کاهش آبدهی روبرو شده بود، علاوه بر نیاز به لایروبی و پیشکار کنی به دلیل اتصال برخی از فاضلاب ‎‎ های خانگی و شهری، از لحاظ سلامت بهداشتی نیز تهدید می ‎‎ شد ولی با توجه به جهانی شدن این قنات، احیا و مرمت آن در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان یزد قرار گرفت .
البته با جهانی شدن شهر یزد، قنوات استان به ویژه قنات‏‏های زارچ و حسن آباد مهریز که به ثبت جهانی رسیده‏‏اند نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفتند چرا که این سازه ‌ های تاریخی به دلیل مهندسی بی‏نظیر دارای جاذبه ‎‎ های گردشگری متنوعی هستند.
قناتی با بیش از 2000 میله چاه و مادر چاه و 80 پایاب
«علی اصغر سمسار یزدی» مشاور ارشد مرکز بین ‎‎ المللی قنات و سازه ‎‎ های تاریخی آبی  با اشاره به قنات زارچ به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین آب زیرزمینی استان در گذشته‎‎های دور، اظهار می‏‏کند: نات زارچ با طول بیش از 80 کیلومتر، یکی از قدیمی ‏ ترین قنوات یزد است که حدود دو سال پیش در قالب 11 حلقه قنات کشورمان به ثبت جهانی رسیده است.
وی اضافه می‎‎کند: در شرایط کنونی هر چند هنوز آب در این قنات جریان دارد ولی برداشت از آن بسیار محدود است چرا که در برخی از مناطق، فاضلاب ‏ های خانگی به آن متصل شده‎‎اند .
دبیر کانون تفکر آب استان در مورد افزایش آبدهی این قنات، بیان می‎‎کند: قنات زارچ علی ‎‎ رغم خشک ‎‎ سالی ‎‎ ها و تغییرات اقلیمی مقاومت کرده و هنوز خشک نشده است ولی با حفر پیشکار و لایروبی ورودی این قنات در خویدک و فهرج می‎‎توان آبدهی کنونی آن را افزایش داد.
وی در رابطه با اهمیت حفظ حیات این قنات تاکید می‏‏کند: کالبد و طول 80 کیلومتری این قنات، برخورداری از بیش از دو هزار حلقه میله چاه و مادر چاه 90 متری آن از شاخصه ‎‎ های اصلی این قنات محسوب می‏‏شود و علاوه بر ویژگی ‎‎ های خاص آن، چگونگی استحصال آب توسط پدران ما را به نمایش می ‎‎ گذارد لذا حفظ حیات آن از اهمیت ویژه‎‎ای برای استان برخوردار است.
سمسار یزدی در مورد ویژگی ‎‎ های ناملموس این قنات نیز اظهار می‏‏کند: نظام‎های حاکم بر قنات که شامل حفر و مدیریت آن در تقسیم و توزیع آب و مالکیت آن بوده، هر کدام ساز و کارهای ویژه ‎‎ ای را در خود جای داده است.
وی می‎‎گوید: از طرفی بخشی از اراضی کشاورزی در محله سرچشمه زارچ نیز هنوز تحت شرب این منبع آب زیرزمینی قرار دارند که این موضوع به اهمیت حفظ حیات آن افزوده است .
این مسئول در رابطه با مسئولیت مردم یزد در قبال حفظ حیات این قنات نیز خاطرنشان می‏‏کند: یکایک افرادی که در این استان کویری یزد زندگی می ‎‎ کنند باید آگاه به مسئولیت خود در قبال حفظ منابع آبی استان از جمله این قنات و سایر قنوات استان باشند تا به طور غیرمتعارف آب آنها مصرف نشود .
وی با اشاره به استفاده 82 درصدی از آب ‎‎ های زیرزمینی استان در حوزه کشاورزی، عنوان می‎‎کند: این بخش مسئولیت بیشتری در زمینه حفاظت از این منابع و مصرف بهینه آب آنها دارد و کشاورزان باید دقت کنند که منابع محدود آن را به درستی مصرف کنند تا نسل ‎‎ های آینده نیز که در این منابع آبی سهیم هستند، بتوانند از آن بهره‎‎مند شوند.
جلوگیری از ورود فاضلاب ‎‎ های شهری به این قنات
«جواد دائمی» نماینده و کارشناس قنات زارچ نیز در رابطه با این قنات می‏‏گوید: 50 سالی است که به عنوان مقنی روی قنات زارچ کار می ‎‎ کنم و آن را خوب می ‎‎ شناسم .
وی این قنات را یکی از مواریث بزرگ یزدی ‏ ها و جهان می‎‎خواند و در این باره اضافه می‎‎کند: قنات زارچ 3840 سال قدمت دارد و در این مسیر نزدیک به 100 کیلومتری دارای دو هزار و 250 میله چاه و 82 پایاب در بافت تاریخی است.
این مقنی سرشناس یزدی ادامه می‏‏دهد: این قنات در مسیر خود، دو آسیاب را به چرخش در می ‎‎ آورده که هر کدام از این آسیاب ‏ ها نیز به عنوان میراث تاریخی این استان هم‎‎اکنون توسط میراث فرهنگی در حال مرمت هستند .
وی در مورد آبدهی این قنات نیز یادآور می‏‏شود: این قنات به دلیل توانایی در تامین آب کشاورزی، مورد خرید و فروش سهم کشاورزان قرار می ‎‎ گرفته است.
دائمی با اشاره به این که این قنات دارای حیات آبزیانی نیز بوده است، اظهار می‎کند: به دلیل طولانی بودن قنات، حشرات ‎‎ زدایی آن کار راحتی نیست و این درحالی است که با ورود فاضلاب ‎‎ های شهری و خانگی به آن، مشکل هجوم جانواران موذی در آن دوچندان شده است.
وی در مورد فاضلاب بیمارستان گودرز به عنوان مهمترین منبع آلاینده این قنات نیز بیان می‏‏کند: این قنات یک دهه قبل توسط این فاضلاب آلوده می‏‏شد ولی خوشبختانه با پیگیر‎‎ی‎‎های اداره کل میراث فرهنگی، از ورود این فاضلاب هم اکنون جلوگیری شده و در حال حاضر با توجه به جهانی شدن دیگر هیچ فاضلابی نمی ‎‎ تواند باعث آلودگی آن شود.
این مسئول در پایان عمده ‎‎ ترین مشکل کنونی قنات زارچ را عدم اختصاص اعتبار کافی برای حفاظت از آن می‎‎داند.
برنامه‌های حفاظتی استان از این میراث جهانی
«ساشا ریاحی‌مقدم» معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هم از اجرای برنامه دوره ‎‎ ای مه ‎‎ پاشی پایاب ‎‎ ها و آسیاب ‎‎ های آبی درمسیر این قنات به منظور از بین بردن حشرات و آلودگی ‏ های آن خبر می‎‎دهد.
وی می‎‎گوید: طرح حفاظت و مرمت قنات زارچ از ابتدای سال 94 در راستای اهداف ثبت جهانی قنوات ایرانی با احیا و مرمت سازه ‎‎ های وابسته به قنات آغاز شده است .
وی همچنین اضافه می‏‏کند: فاز اول ساماندهی مسیر گردشگری این قنات نیز از محدوده مسجد جامع تا آسیاب وزیر در محله کوشک ‏ نو شهر یزد در حال انجام است.
این مسئول از دیگر اقدامات صورت گرفته برای حفظ و مرمت قنات جهانی زارچ به انجام لایروبی قنات، تعریف محورهای گردشگری قنات، حفر مادر چاه و حفاری پیشکار کنی در دشت فهرج اشاره می‏‏کند.
وی اضافه می‎‎کند: ساماندهی و احیای سازه ‎‎ های وابسته به معماری قنات زارچ و قنات حسن آباد مشیر در باغ شهر تاریخی مهریز، نورپردازی و خرید انشعابات برق و آب سازه ‌ های وابسته به این قنوات جهانی و حذف فاضلاب ‌ ها و پساب ‎‎ های ورودی به آنها از دیگر اقدامات در حوزه مرمت قنات جهانی زارچ است .
ریاحی ‎‎ مقدم با اشاره به حفر مادرچاه و اضافه کردن گالری قنات که به افزایش آب ‌ دهی قنات منجر شده است، بیان می‎‎کند: بازدید مقامات و مسئولان در راستای جلب حمایت و آشنایی با اهیمت حفاظت از این میراث آبی شامل قنات و سازه ‌ های وابسته و همچنین تهیه کتابچه، بروشور و نقشه گردشگری قنات زارچ به دو زبان و مستند نگاری سازه ‌ های وابسته به قنات شامل پایاب ‎‎ ها، آسیاب ‎‎ ها و آب انبارها از دیگر اقدامات مهم در راستای احیای قنات زارچ است .
وی در مورد مشکل مسجد جامع کبیر یزد از ورودی فاضلاب مسجد فرط نیز تصریح می‌کند: دستگاه تهویه به دلیل مسدود شدن اخیر این ورودی جهت بوگیری در پایاب نصب شده و دیگر باعث آزردن مردم و گردشگران نخواهد شد .
این مسئول با بیان این که قنات زارچ دارای سه سرشاخه به نام ‎‎ های شور، شیرین و ابراهیم خویدکی است، بیان می‏‏کند: در حال حاضر تنها شاخه شور این قنات فعال است و دو سرشاخه دیگر به دلیل افت سطح آب ‎‎ های زیرزمینی، کم آب و خشک شده ‏ اند .
ریاحی مقدم مبدا این قنات را در حوالی روستای فهرج ذکر می‏‏کند و می‏‏گوید: این قنات پس از طی روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه، وارد شهر یزد می‎‎شود و سپس از محلات و مناطق مختلف یزد مانند میدان امیرچخماق و مسجدجامع یزد گذر کرده و به طرف زارچ حرکت می ‎‎ کند .
وی ادامه می‎‎دهد: در مسیر این قنات در شهر یزد، بیش از 30 پایاب ایجاد شده که بیشتر آنها عمومی و وقف هستند و در عین حال تعدادی از آنها نیز در بناهای مذهبی ایجاد شده ‎‎ اند .