خانه لاري‌هاي يزد يکي از مهم‌ترين و زيباترين خانه‌هاي تاريخي يزد است که قدمت آن به بيش از 150 سال پيش باز مي‌گردد.
درب چوبي و زيبا، حياط مرکزي، حوض بزرگ و فيروزه‌اي، اتاق‌هاي سه دري و پنج‌دري، نارنجستان و انارستان، ديوارهاي بلند کاه‌گلي، همه و همه از ويژگي‌هاي اين خانه تاريخي ارزشمند است که سالانه گردشگران بسياري را نيز به سوي خود جذب مي‌کند.
اما اين گردشگران سال‌هاست که پشت درهاي بسته اتاق‌هاي اين خانه تاريخي مانده‌اند و به رغم آنکه براي بازديد از اين خانه تاريخي، بليط دريافت مي‌کنند، اما فقط امکان بازديد از حياط اين خانه را دارند.
از زماني که مرکز اسناد و کتابخانه ملي استان يزد به اين ساختمان منتقل شده، گويي خانه لاري‌ها ديگر هويت تاريخي بودن خود را از دست داده و بيشتر به عنوان يک اداره مورد توجه قرار گرفته است.
استقرار مرکز اسناد در خانه لاري‌ها به نفع تاريخ نيست
استقرار يک اداره هر چند مرتبط با اسناد تاريخي و ...، به طور قطع نه به نفع خانه تاريخي است و نه به نفع اداره زيرا اين خانه با قابليت‌هاي يک سکونتگاه قديمي تعريف شده و بسياري از امکانات در آن وجود دارد.
به طور قطع انتقال تجهيزات مورد نياز يک اداره به اين خانه، آسيب‌هاي جدي به آن وارد خواهد کرد که از همه مهم‌تر از دست دادن زيبايي‌هاي بصري آن است.
انتقال برق و تلفن و اينترنت و ... به اندازه‌هاي نياز يک اداره در يک خانه تاريخي، انبوهي از سيم و کابل را بر روي ديوار کاه‌گلي حياط اين خانه خواهد داشت که ذوق هر بيننده‌اي را کور مي‌کند.
مرکز اسناد و کتابخانه ملي استان يزد اکنون سال‌هاست که در اين خانه تاريخي سکني گزيده اما به نظر مي‌رسد که مسئولان اين مرکز نيز تمايلي به حضور در اين خانه ندارند.
خانه لاري‌ها براي نگهداري از اسناد ارزشمند تاريخي استاندارد نيست
مديرکل مرکز اسناد و کتابخانه ملي استان يزد در اين زمينه اظهار داشت: خانه لاري‌ها که اکنون محل استقرار مرکز اسناد و کتابخانه ملي است، يک خانه تاريخي و قديمي با ويژگي‌هاي معماري سنتي است و به طور قطع نمي‌تواند براي نگهداري اسناد ارزشمند تاريخي مناسب باشد.
محمدرضا ملکثابت خاطرنشان کرد: خانه‌هاي کاه‌گلي اغلب رطوبت دارند و نخستين آفت براي اسناد و کتاب‌هاي قديمي، نم و رطوبت است.
وي بيان کرد: اين خانه به لحاظ ايمني و استحکام نيز از استانداردهاي لازم برخوردار نيست و تاکنون نيز چندين مرحله سرقت‌هايي انجام شده که البته ناکام مانده است اما خطر سرقت همچنان اين خانه تاريخي و اسناد ارزشمند قديمي را تهديد مي‌کند.
ملکثابت عنوان کرد: ناچار شده‌ايم بسياري از اسناد ارزشمند استان يزد که نياز به مراقبت و نگهداري بيشتر داشت را به تهران منتقل کنيم و اکنون گنجينه‌اي از فرهنگ و اسناد تاريخي يزد در تهران است.
اسناد تاريخي در معرض سرقت، رطوبت و گرد و غبار
وي وجود گرد و خاک، نم و رطوبت، عدم استحکام بنا، خطر سرقت، خطر ريزش سقف خانه، عدم امکان استقرار تجهيزات مورد نياز براي نگهداري از اسناد و .... را از مشکلات استقرار مرکز اسناد در خانه لاري‌ها دانست.
مديرکل مرکز اسناد و کتابخانه ملي استان يزد خاطرنشان کرد: علاوه بر اين، گردشگران نيز نمي‌توانند هنگامي که اتاق‌هاي يک خانه تاريخي، در اختيار کارکنان يک اداره قرار گرفته، از فضاي موجود استفاده لازم را ببرند و حضور آنها در اين خانه تاريخي، هم براي گردشگران و هم براي کارکنان مرکز، مشکلاتي را به دنبال دارد.
وي افزود: وقتي گردشگر براي بازديد از اين بنا، وقت و هزينه صرف مي‌کند، انتظار ندارد تنها در يک حياط قديمي چند دقيقه‌اي قدم بزند و بعد آن را ترک کند.
ملکثابت عنوان کرد: البته تلاش شده از اسناد قديمي، موزه‌اي کوچک ايجاد کنيم تا گردشگران حداقل بتوانند بخشي از فرهنگ يزد در گذشته در زمينه‌هاي مختلف ازدواج، احکام دولتي و ... را رصد کنند و موضوع جالبي از اين خانه در ذهن خود ثبت کنند اما به طور قطع، گردشگران نيز خواستار بازديد از همه فضاهاي اين خانه تاريخي هستند که متاسفانه فعلا مقدور نيست.
لزوم نزديکي مرکز اسناد و کتابخانه مرکزي به مراکز دانشگاهي يزد
اما از آنجا که هويت مرکز اسناد و کتابخانه ملي در کل کشور، تحقيقاتي و پژوهشي است و اسناد و کتابخانه‌ها اغلب در اختيار پژوهشگران و محققان دانشگاهي قرار مي‌گيرد، دوري آن از مراکز دانشگاهي، رغبت به حضور در اين فضا را کم کرده است.
مراکز دانشگاهي و مرکز اسناد درست در دو سمت مخالف يکديگر و هر کدام در گوشه‌اي از شهر قرار دارند و زمان نسبتا زيادي لازم است تا يک محقق از دانشگاه به مرکز اسناد برسد.
مديرکل مرکز اسناد و کتابخانه ملي استان يزد بيان کرد: براي استقرار اين اداره در ساختماني جديد و استاندارد و نزديک به مراکز دانشگاهي، با مسئولان استان صحبت شده و از چند سال پيش پيگير اين موضوع هستيم اما تاکنون به نتيجه‌اي نرسيده‌ايم و با استاندار جديد نيز در اين زمينه صحبت شده و ايشان قول‌هايي در اين زمينه داده‌اند.
وي عنوان کرد: مرکز اسناد استان يزد تاکنون از سوي استان مورد حمايت قرار نگرفته و در سازمان مرکزي نيز بودجه بسيار محدودي که تنها صرف هزينه‌هاي جاري مي‌شود، در اختيار ما قرار گرفته و از سوي آنها هيچ امکاني براي توسعه ساختماني يا ساخت و ساز در اين زمينه وجود ندارد.
مسئولان استان براي انتقال مرکز اسناد يزد چاره‌انديشي کنند
ملک ثابت تاکيد کرد: همه نگاه ما به مجموعه استان است و اگر مسئولان استان در اين زمينه ياري‌رسان مرکز اسناد نباشند، بعيد نيست که اين مرکز تعطيل شود زيرا در مجموع، شعبه‌هاي مرکز اسناد و کتابخانه ملي در کشور محدود است.
آنچه مشخص است، مرکز اسناد و خانه لاري‌ها هر دو از اين همزيستي به ناچار مسالمت‌آميز ناخرسند هستند و هر کدام محدوديت‌هايي براي ديگري ايجاد کرده‌اند.
به طور قطع آزادسازي خانه لاري‌ها و انتقال مرکز اسناد و کتابخانه ملي به مکاني ديگر هم مي‌تواند براي اسناد تاريخي و کتاب‌هاي نفيس و هم براي خانه تاريخي با معماري ارزشمند مفيد باشد.
خانه لاري‌ها متعلق به مردم است و هنگامي که نام آن در فهرست آثار تاريخي و ملي ثبت شده، گردشگران اشتياق بازديد از آن را دارند بنابراين نبايد شرايط فراهم شود تا گردشگران در اين خانه تاريخي با درهاي بسته مواجه شوند.
اسناد تاريخي نيز بخشي از هويت مردم اين ديار هستند و بايد با دقت بيشتري از آنها محافظت شود به همين دليل اميد مي‌رود مسئولان استاني و مديران سازمان مرکزي اسناد، با تعامل با يکديگر براي انتقال مرکز اسناد و کتابخانه ملي استان يزد به مکاني ديگر، چاره‌انديشي و تدبيري اساسي کنند.